سنگ‌نبشته بيستون

سنگ‌نبشته بيستون بزرگترين سنگ‌نبشتهٔ جهان، نخستين متن شناخته شدهٔ ايرانيو از آثار دودمان هخامنشيان (۵۲۰ پ. م) واقع در شهرستان هرسين در سي كيلومتري شهر كرمانشاه بر دامنه كوه بيستون است. سنگ‌نبشته بيستون يكي از مهمترين و مشهورترين سندهاي تاريخ جهان و مهم‌ترين متن تاريخي در زمان هخامنشيان است^. كه شرح پيروزي داريوش بزرگ را بر گوماته مغ و به بند كشيدن ياغيان را نشان مي‌دهد.

محوطه بيستون از آثار ملي ايران است و خود اين اثر هم از سال ۲۰۰۶ يكي از آثار ثبت شدهٔ ايران در ميراث جهاني يونسكو است.

نام بيستون

نام بيستون از واژه پارسي باستان «بغستان» به معني جايگه بغ گرفته شده‌است. نخستين اشاره به اين جايگاه در كتاب ديودوروس سيكولوس بود كه در آن بخشي از نوشته‌هاي كتزياس يوناني درباره بيستون آورده شده‌است. در اين اشاره سنگنبشته بيستون كنده شده به دست سميراميس ملكه اسطوره‌اي آشوري معرفي شده و بيستون را (Bagastanon oros) معرفي كرده‌است. در آن اشاره به بيستون آورده شده بود كه كوه بيستون به اهورامزدا پيشكش شده‌است.^{[نيازمند منبع]}

واژه بيستون در زبان پهلوي «بَهيستان» و سپس «بَهيستون» شد. اين واژه در سده‌هاي نخست اسلامي «بهستون» و امروزه بيستون خوانده مي‌شود. يادآوري مي‌گردد شكل واژه‌اي كه امروزه «بي ستون» به معني «بدون ستون» گفته مي‌شود، از گويش‌هاي محاوره‌اي بوده و فاقد اعتبار است.

[ويرايش] روش ساخت

سنگ‌نبشتهٔ بيستون در ارتفاع چند ده متري از سطح زمين و بر دامنهٔ رو به جنوبي كوه پراو ساخته شده‌است و از آثار به جاي مانده از پلكاني در قسمت بالايي كوه بيستون احتمال مي‌رود كه سنگ تراشان از اين راه براي رسيدن به محل استفاده مي‌كرده‌اند و پس از پايان كار پكان را به منظور غيرقابل دسترس كردن اثر تراش داده‌اند. سنگ‌نبشتهٔ بيستون بر سنگ‌هايي از جنس آهك ايجاد شده كه از آثار رنگ لعاب قهوه‌اي مانندي كه پس از همراه شدن با ذرات اكسيده شده آهك و همچنين بقاياي سربي كه در چند سطر نخست اثر ديده شده‌است به نظر مي‌آيد در پايان كار براي افزايش طول عمر اثر تمام نماي آن را با اندودي ناشناخته پوشانده‌اند.

نقش برجسته

اين نقش برجسته پيروزي داريوش بزرگ را بر گوماته مغ و به بند كشيدن ياغيان را نشان مي‌دهد. طول اين نقش برجسته ۶ متر و عرض آن ۳٫۲۰ متر مي‌باشد^. نماد فروهر بالاي نقش ديده مي‌شود. داريوش دست راستش را به نشانه ستايش اهورامزدا بالا برده و پاي چپش را بر سينه گئومات مغ كه زير پاي او افتاده نهاده‌است. شورشيان كه دست‌هايشان از پشت و گردنشان با ريسمان به هم بسته شده‌است پشت سر هم در برابر داريوش ايستاده‌اند. يك نيزه دار و يك كماندار پشت سر داريوش ديده مي‌شوند. بلندي قامت داريوش در نقش ۱۸۰ سانتيمتر، قامت نيزه دار و كماندار حدود ۱۵۰ سانتيمتر و قامت شورشيان حدود ۱۲۰ سانتيمتر است. متن و نقش بر اثر عواملي چند از جمله عوامل زمين شناختي فرسايش باران و باد رسوب مواد آلي رشد جلبك در درز سنگها و تأثير ساير پديده‌هاي طبيعي فيزيكي شيميايي و نيز تخريب به دست بشر بويژه در عصر رواج تفنگ - كه از قسمتهاي برجسته و نمايان تر نقش و از فاصله دور به عنوان نشانه استفاده مي‌كرده‌اند - و ناآگاهي‌ها و بي مبالاتي‌هاي ديگر آسيب جدي ديده‌است.

اسامي كساني كه در بند كشيده شده‌اند (به ترتيب از سمت داريوش):

سنگ نبشته

: متن كامل سنگ‌نبشته بيستون

ستون يك (DB I 1-15)

نكته‌هاي اصلي كتيبه بيستون از اين قرار است: معرفي داريوش از زبان خود او، دودمان هخامنشي، چگونگي اعاده پادشاهي به هخامنشيان، شيوه حكومت داريوش، مرگ كمبوجيه، طغيان گئوماتا و كشته شدن او در پاييز ۵۲۲ ق م، شورش و طغيان در بسياري از سرزمين‌ها و سركوبي آن‌ها و اعاده نواحي بسياري كه از فرمانبرداري سر باز زده بودند، پيروزي‌هايي كه در نوزده نبرد نصيب داريوش شده‌است و از جمله پيروزي مهم و دشوار بر سكاها، چگونگي استقرار آرامش و امنيت در امپراتوري پهناور، رد ادعاهاي ياغيان ضدحكومت، هشدار نسبت به دروغگويي، دفاع از راستي و راستگويي، دعاي نيك در حق كشور و مردم، سپاسگزاري داريوش از ياريهاي اهورامزدا در غلبه بر معارضان و بازگشتن صلح، اندرز به شاهان آينده و كساني كه كتيبه بيستون را مي‌خوانند، نام كساني كه در غلبه بر گئوماتا از داريوش پشتيباني كردند و اشاره به انتشار متن كتيبه در سراسر قلمرو هخامنشي به خط ميخي و سه زبان پارسي باستان، بابلي و عيلامي. اين كتيبه‌ها كليد كشف رمز كليهٔ خطوط ميخي گرديد. به ويژه «سر هـ. رالينسون» در اين موفقيت سهمي بسزا دارد.

 حفاظت

در سال‌هاي اخير و درپي تصويب طرحي در سازمان ميراث فرهنگي كشور به منظور حفاظت از آثار تاريخي بيستون در قالب يكي از طرحهاي ملي اقداماتي براي نجات دادن مهم‌ترين كتيبه سنگي جهان و حفاظت علمي و روشمند از آن آغاز شده‌است.