شهر سوخته در ۵۵ كيلومتري شهر زابل در استان سيستان و بلوچستان و در كنار جاده زابل - زاهدان قرار دارد

اين شهر در ۳۲۰۰ سال قبل از ميلاد پايه گذاري شده و مردم اين شهر در چهار دوره بين سال‌هاي ۳۲۰۰ تا ۱۸۰۰ قبل از ميلاد در آن سكونت داشته‌اند. تمدن شهر سوخته يكي از شگفتي‌هاي دنياي باستان است. اين شهر مهمترين مركز استقرار و در حقيقت پايتخت منطقه در دوران مفرغ بوده است. مساحت كلي تپه شهر سوخته حدود ۱۵۲ هكتار است كه در يك برآمدگي بين درياچه هامون و رود هيرمند بنا شده است و ارتفاع متوسط آن از سطح زمين‌هاي اطراف ۱۲ متر و بلندترين نقطه آن ۱۸ متر ارتفاع دارد. تپه‌هاي شهر سوخته به چهار منطقه تقسيم مي‌شوند: منطقه مركزي با وسعت ۲۰ هكتار منطقه مسكوني شرق با وسعت ۱۶ هكتار قسمت شمال شرقي يا منطقه صنعتي شهر سوخته قسمت جنوب غربي شامل قبرستان با مساحتي بالغ بر ۲۰ تا ۲۵ هكتار شهر سوخته، به ظاهر نام جديدي است و قدمت تاريخي چنداني ندارد. بر پايه متن‌هاي موجود، سابقه اين نام به كمابيش ۱۵۰ سال قبل بر مي‌گردد. شهر سوخته 2 بار به آتش كشيده شده است، يكبار در ابتداي مرحله رشد و بار ديگر در لحظه مرگ و انهدام آن. اين شهر در دوره ماقبل تاريخ حدود ۳۲۰۰ قبل از ميلاد پايه‌گذاري و حدود ۱۸۰۰ قبل از ميلاد متروك شده است. براي دوره‌اي حدود ۱۴۰۰ سال، زندگي در اين شهر جريان داشته است. دوران شكوفايي اين تمدن بين سال‌هاي ۲۵۰۰ تا ۲۲۰۰ قبل از ميلاد بوده است كه شهر حدود ۵۵۰۰۰ نفر جمعيت داشته است. در اين شهر دو گروه عمده كشاورزان و صنعتگران اكثريت را تشكيل مي‌داده‌اند. مهمترين آثار معماري مكشوفه در شهر سوخته خانه‌هاي موسوم به پلكاني و بناي كاخ سوخته است. هر واحد ساختماني از يك قسمت مستطيل درست شده كه ۵ تا ۶ اتاق دارد و حدود ۱۵۰ تا ۱۶۰ متر زير بنا داشته است و منازل در مجتمع‌هاي ۴ و يا ۶ خانه‌اي است. مصالح اصلي به كار رفته در آن خشت‌هاي خام منظم گلي است. سقف خانه‌ها معمولاً صاف بوده و از حصير براي پوشش آن‌ها استفاده شده و گرماي اتاق‌ها به وسيله يك اجاق مركزي تأمين مي‌شده است. در سال ۱۹۷۲ اولين قبر به طور تصادفي كشف شد. مصالح مورد استفاده در ساختمان گورها خشت خام بوده است. در شهر سوخته 3 نوع قبر ديده مي‌شود. مهمترين نوع قبر، چاله‌اي ساده بوده كه مرده را همراه اشياء و غذا دفن مي‌كردند. نوع ديگر چاله معمولي كه با ديواري به 2 قسمت تقسيم مي‌شده است. نوع سوم، قبرهاي سردابه‌اي كه نوعي قبر خانوادگي بوده است. تنها، مسأله وسعت نيست كه شهر سوخته را به يكي از بزرگترين شهرهاي باستاني ايران و خاورميانه تبديل كرده است. بلكه يافته‌هاي متنوع آن باعث تعجب باستان شناسان گرديده است. از جمله: اولين جراحي مغز در ۴۸۰۰ سال پيش در شهر سوخته انجام شده است ساكنان شهر سوخته كفش توليد مي‌كرده‌اند و صنعت كفاشي داشته‌اند كهن‌ترين انيميشن (جان بخشي) و تصوير متحرك در شهر سوخته يافت شده است كه در اين انيميشن بزي به يك بوته گياه نگاه مي‌كند و از آن بالا مي‌رود براي اولين بار در ۳۰۰۰ قبل از ميلاد شتر در شهر سوخته مورد استفاده قرار گرفته است يك خط كش چوبي باستاني با دقت نيم ميلي متر در شهر سوخته يافت شده است مردمان آن روز شهر سوخته از شطرنج و تخته نرد استفاده مي‌كرده‌اند مراكز صنعتي مردم شهر سوخته خارج از شهر بوده است تعدادي لوله‌هاي سفالي در شهر سوخته پيدا شده كه احتمالاً جهت آب‌رساني يا دفع فاضلاب استفاده مي‌شده است پارچه‌هايي كه در شهر سوخته يافت شده مطلقاً در هيچ كجاي ايران يافت نشده است صنايعي مانند ريسندگي، خراطي، معرق‌سازي، مرمرسازي، سفال‌گري، مهرسازي، حصيربافي و ساخت ابزار فلزي در شهر سوخته رواج داشته است. شهر سوخته مركز بسياري از فعاليت‌هاي صنعتي و هنري بوده، و نمونه‌هاي جالب و بديعي از زيورآلات در آنجا به دست آمده است. باستان شناسان با يافتن مهره‌ها و گردنبندهايي از لاجورد و طلا در يك گور درباره روشهاي ساخت ورقه‌ها و مفتول‌هاي طلايي به تحقيق پرداختند و دريافتند صنعتگران شهر سوخته با ابزار بسيار ابتدايي ابتدا صفحه‌هاي طلايي بسياز نازك به قطر كمتر از يك ميليمتر تهيه كرده و بعد آنها را به شكل لوله‌هاي استوانه‌اي درمي آوردند و پس از اتصال دو سوي ورقه‌ها به يكديگر مهره‌هاي سنگ لاجورد را در ميان آن قرار مي‌‌دادند. براي اولين بار اورل اشتاين باستان شناس انگليسي نام شهر سوخته را ذكر كرد. گروه باستان شناسان وابسته به موسسه فرهنگي ايزمئو (موسسه ايتاليايي مطالعات خاورميانه و خاور دور) در سال ۱۹۶۷ به سرپرستي پرفسور توژي با همكاري مركز باستان شناسي ايران در محوطه باستاني شهر سوخته كار خود را آغاز كردند و بعد از انقلاب در سال ۱۳۷۴ دور جديد كاوش به سرپرستي دكتر سيد صادق سيد سجادي آغاز شد. شهر سوخته بدون شك جز شهرهاي بسيار پيشرفته زمان خود بوده است. اين نكته نه تنها در بقاياي آثار معماري و كارهاي ظريف دستي وصنعتي ديده مي شود بلكه در سازمان دهي اجتماعي شهر نيز ديده مي شود. در اولين دوره كاوش در شهر سوخته كوچه‌ها و خانه‌هاي منظم، لوله كشي آب و فاضلاب با لوله‌هاي سفالي پيدا شد كه نشان دهنده وجود نوعي برنامه ريزي و سازماندهي شهري در اين شهر است. دانش پزشكي هم در شهر سوخته در حد شگفت انگيزي پيشرفت كرده بود تا آن حد كه پزشكان اين شهر نه تنها از علومي چون شكسته بندي آگاه بوده اند ،بلكه مي توانسته اند به اجراي عمل جراحي مغز دست بزنند. اسكلتي از يك دختر در گورستان اين شهر به دست آمده است كه جاي شكستن و ترميم مجدد استخوان جمجمه كاملا روي آن مشخص است. همچنين بقاياي جمجمه اي ديگر با چشم مصنوعي از گورستان اين شهر به دست آمده كه نشان مي دهد پزشكان اين شهر به كار جراحي چشم هم وارد بوده اند. از گور باستاني موسوم به شماره 761 كهن ترين تخته نرد جهان به همراه 60 مهره ي آن در شهر سوخته پيدا شد. اين تخته نرد بسيار قديمي تر از تخته نردي است كه در گورستان سلطنتي «اور» در بين النهرين پيدا شده بود. براي نخستين بار در شهر سوخته يك چشم مصنوعي متعلق به 4800 سال پيش كشف شد. اين چشم مصنوعي متعلق به زني 25 تا 30 ساله بوده كه در يكي از گور هاي شهر سوخته مدفون شده بوده است. كشف اولين خط كش جهان با قدمت بيش از پنج هزار سال در شهر سوخته. اين خط كش به طول 10 سانتيمتر با دقت نيم ميليمتري و از جنس چوب آبنوس است. كشف خط كش در شهر سوخته زابل نشانگر اين است كه ساكنان اين شهر باستاني داراي پيشرفت‌هاي زيادي در زمينه علم رياضيات بوده‌اند.